Rewitalizacja to stosunkowo nowe określenie. Oznacza nie tylko remonty zniszczonych budynków, dróg czy tworzenie terenów zielonych. To także rozwiązywanie problemów społecznych: bezrobocia, przestępczości, wykluczenia społecznego. Chodzi o poprawę życia mieszkańców, pobudzenie ich aktywności i przedsiębiorczości. Innym słowem - o poprawę jakości życia.
Cała Polska uczy się rewitalizacji
18 listopada 2015 r. weszła w życie Ustawa o rewitalizacji (Dz. U. poz. 1777), która stanowi pierwszy akt prawny poświęcony w całości temu zagadnieniu. Dokument wprowadza rozwiązania, które mają uporządkować cały proces, zdefiniować najważniejsze pojęcia i zagadnienia, a także wprowadzić jednolitą ścieżkę proceduralną dla tworzenia gminnych programów rewitalizacji (GPR). Programy są dla gmin obowiązkowe i każdy samorząd powinien taki dokument opracować do 2023 r.
Ich opracowywanie może odbywać się na dwa sposoby - zgodnie z ustawą albo z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 - 2020 Ministra Rozwoju. Natomiast dla tych gmin, które chcą dostosować się do ustawy bez rozpoczynania procesów rewitalizacji od nowa, ustawa przewiduje w przepisach przejściowych ścieżkę przekształcenia programu rewitalizacji w spełniający wymogi ustawowe Gminny Program Rewitalizacji.
Dzięki skutecznie przeprowadzonej rewitalizacji samorządy mogą wykonać nie tylko szereg inwestycji, ale i rozwiązać konkretne problemy społeczne: zmniejszyć bezrobocie, powstrzymać rosnące ubóstwo czy wyludnienie miejscowości. Rewitalizacja może być także niepowtarzalną szansą do zmiany sposobu i poziomu życia osób z tzw. terenów „popegeerowskich”. To spore wyzwanie dla samorządów, bo natężenie problemów na tych obszarach jest znacznie większe niż w pozostałych rejonach.
Jak przygotować i przeprowadzić rewitalizację tak, aby za odnową elewacji budynków poszła też poprawa jakości życia mieszkańców? - Bardzo ważne są dobrze przygotowane i przeprowadzone badania oraz zbieranie danych z różnych instytucji. Wszystko to służy zdiagnozowaniu problemów w poszczególnych obszarach - wskazuje Marzena Jeleniewska-Jankowska, kierownik zespołu ds. rewitalizacji w Jarocinie. Trzyosobowa grupa jest w trakcie przygotowywania Gminnego Programu Rewitalizacji. Aby dojść do tego miejsca zespół podjął szereg żmudnych działań. Najpierw podzielono gminę Jarocin na obszary. Później w teren wyszło dziewięcioro przeszkolonych animatorów (wśród nich byli mieszkańcy gminy), którzy podczas wywiadów kwestionariuszowych (sondaży), wywiadów pogłębionych, spacerów studyjnych oraz warsztatów z ekspertami (wyznaczonymi przedstawicielami poszczególnych grup społecznych) zapytali mieszkańców Jarocina jakiej rewitalizacji oczekują. Z każdego spaceru studyjnego oraz warsztatu sporządzona została notatka ze zdjęciami. W międzyczasie zespół ds. rewitalizacji zbierał potrzebne dane z różnych instytucji, między innymi urzędu pracy, policji, ośrodka pomocy społecznej. Następnie były one przypisywane do danych obszarów i numerów adresowych. - Nałożenie tych danych dało nam obraz, gdzie jest największe natężenie negatywnych zjawisk - wyjaśnia Marzena Jeleniewska-Jankowska. Tak powstała mapa obszarów zdegradowanych. Na tej podstawie z kolei opracowany zostanie obszar rewitalizacji a następnie Gminny Program Rewitalizacji.
Jarocin zrealizował już kilka przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Było to możliwe dzięki Lokalnemu Programowi Rewitalizacji (LPR). Podobne obowiązują także od kilku lat w wielu innych gminach. Jest on jednak „narzędziem” mniej doskonałym od GPR-u, który pozwala korzystać ze specjalnych narzędzi prawnych wskazanych w ustawie, takich jak miejscowy plan rewitalizacji czy specjalna strefa rewitalizacji, na co LPR nie pozwalał.
Zdaniem Tomasza Ratajczaka, specjalisty ds. rewitalizacji w Urzędzie Miejskim w Jarocinie, cała Polska dopiero uczy się rewitalizacji. - Na Kongresie Miast Polskich w Wałbrzychu, który odbył się we wrześniu został podjęty ten temat i okazało się, że co gmina, to inne podejście - zauważa. - To, na co zwrócono uwagę, a co było dla mnie zaskoczeniem, to, że w czasie badań i zbierania informacji powinniśmy zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt - „godnościowy”, który jest ważny zwłaszcza w niewielkich środowiskach. Takim aspektem może być na przykład galeria handlowa, która dla mieszkańców wyznacza prestiż miejsca, gdzie żyją - tłumaczy specjalista. - Moim zdaniem rewitalizacja to jest ciągły proces. Efekty tego procesu musimy wypracowywać przez lata - dodaje.
Wzorem będą modelowe rewitalizacje
Udanej rewitalizacji nie da się przygotować i przeprowadzić bez współpracy wszystkich zainteresowanych podmiotów nazywanych interesariuszami. Ustawa zalicza do nich przede wszystkim mieszkańców przeobrażanych terenów, ale także właścicieli, użytkowników wieczystych znajdujących się tam nieruchomości oraz zarządców - w tym spółdzielni mieszkaniowych, wspólnot i towarzystw budownictwa społecznego. Druga kategoria interesariuszy to przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą, trzecia - organizacje społeczne, a czwarta to jednostki samorządu oraz organy władzy publicznej. Udział tych podmiotów we wszystkich etapach prac rewitalizacyjnych musi zapewnić gmina. Takie aktywne zaangażowanie zainteresowanych stron w procesach decyzyjnych władz nazywane jest partycypacją społeczną. Ustawa wskazuje też, że przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji należy do zadań własnych gminy.
Samorządy nie zostały jednak z tym zadaniem same. W kwietniu 2015 r. Departament Programów Pomocowych Ministerstwa Rozwoju ogłosił konkurs dotacji „Modelowa rewitalizacja miast”. Jego celem było wsparcie samorządów w procesie opracowywania programów rewitalizacji i modelowych działań w tym zakresie. W pierwszym etapie spośród 240 przedsięwzięć wybranych zostało 57 potencjalnych beneficjentów dotacji. Wśród nich znalazło się kilka miast z Wielkopolski - Pleszew, Leszno, Kalisz, Konin i Ostrów Wlkp. Następnie przygotowane zostały właściwe wnioski o udzielenie dofinansowania. Na ich podstawie wyselekcjonowano 20 najbardziej obiecujących projektów. Z Wielkopolski dofinansowanie ostatecznie otrzymały Konin i Leszno. Łączna kwota przeznaczona na dotacje wynosiła ponad 43 mln zł. Na realizację przedsięwzięć samorządy mają czas do końca 2018 r. (szczegóły na stronie Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna - www.popt.gov.pl).
Kolejnym działaniem podjętym przez Ministerstwo Rozwoju w lipcu ubiegłego roku było skoordynowanie działań marszałków województw prowadzących do wsparcia samorządów w przygotowaniu i wdrażaniu działań rewitalizacyjnych. Ministerstwo zaproponowało wspólną organizację konkursów dotacji dla gmin z każdego województwa, w ramach których dofinansowane miały zostać działania służące przygotowaniu programów rewitalizacji. Dodatkowo utworzone zostały zespoły ds. rewitalizacji, których rolą jest nie tylko merytoryczne wsparcie samorządów w prowadzeniu działań rewitalizacyjnych, ale również zwiększanie świadomości i wiedzy na temat zasad prawidłowego przygotowywania i wdrażania programu rewitalizacji. Łącznie na realizację tego zadania przeznaczono 90 mln zł.
Działania wspierające samorządy w przygotowaniu i przeprowadzeniu procesów rewitalizacji podjął także Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego. Oprócz ogłoszenia i obsługi konkursów na dotacje z Funduszy Europejskich, odbyły się także konferencje dotyczące rewitalizacji. Biorący w nich udział - do tej pory ok. 500 osób, mogli posłuchać nie tylko wykładów ekspertów, ale i praktycznych rad przedstawicieli tych gmin czy miast, które proces przygotowania GPR mają już za sobą. Ostatnia w tym roku konferencja promująca rewitalizację, odbędzie się 9 grudnia w siedzibie UMWW (zapisy na www.wrpo.wielkopolskie.pl).
Priorytetowe miejsce rewitalizacji w programach operacyjnych
Szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne są jednym z priorytetowych celów, na które przeznaczane są Fundusze Europejskie z rozdania 2014-2020. Na ten cel przewidziano co najmniej 22 mld zł. Dodatkowo ok. 3 mld zł ma dołożyć budżet państwa oraz budżety samorządów.
Samorządy mogą uzyskać dofinansowanie dwuetapowo - najpierw na działania związane z opracowaniem Gminnego Programu Rewitalizacji, a później na poszczególne przedsięwzięcia związane z jego realizacją.
Głównym źródłem finansowania w jednym i drugim przypadku są środki regionalnych programów operacyjnych - Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego - w przypadku województwa wielkopolskiego jest to Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 - 2020 (WRPO 2014+).
Dodatkowymi, uzupełniającymi źródłami poszczególnych przedsięwzięć wynikających z gminnych programów rewitalizacji mogą być fundusze z krajowych programów operacyjnych (KPO), na przykład: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój, Program Operacyjny Polska Cyfrowa, Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2014-2020.
Konkurs dotacji na opracowanie lub aktualizację programów rewitalizacji gmin województwa wielkopolskiego został ogłoszony przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego oraz Ministra Rozwoju w kwietniu tego roku (http://wrpo.wielkopolskie.pl/dowiedz-sie-wiecej-o-programie/Rewitalizacja#konkurs)
Dofinansowanie otrzymały 82 gminy, a ogólna pula przyznanych środków wyniosła 5,2 mln zł. We wrześniu ogłoszony został drugi nabór wniosków w tym konkursie. Wpłynęło 48 aplikacji, a wnioskowana kwota dotacji wynosiła łącznie 2,27 mln zł. Wstępnie zaakceptowane wnioski są na etapie oceny formalnej. Z kolei pierwszy konkurs na finansowanie z WRPO 2014+ przedsięwzięć realizowanych w ramach GPR-ów zapowiadany jest na IV kwartał przyszłego roku. Przewidywana alokacja środków wynosi 130 mln zł z Osi priorytetowej 9: Infrastruktura dla kapitału ludzkiego, Działania 9.2: Rewitalizacja miast i ich dzielnic, terenów wiejskich, poprzemysłowych i powojskowych oraz 40 mln zł z tego samego Działania w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych na rewitalizację w Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej.
Dofinansowanie realizowanych projektów będzie też możliwe dzięki instrumentom finansowym, między innymi pożyczkom i poręczeniom.
ZNAJDŹ DWOFINANSOWANIE!
Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Poznaniu
61-714 Poznań, al. Niepodległości 34
Godziny pracy: pon. 7.30-18.00, wt.-pt. 7.30-15.30
Telefony do konsultantów:
(61) 626 61 93, (61) 626 61 92, (61) 626 61 90
Lokalny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Kaliszu
62-800 Kalisz, ul. Rumińskiego 2
Godziny pracy: pon. 8.00-18.00, wt.-pt. 8.00-16.00
Telefony do konsultantów:
(62) 595 69 47, (62) 766 40 22
Lokalny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Koninie
62-510 Konin, ul. Zakładowa 4
Godziny pracy: pon. 7.00-17.00, wt.-pt. 7.30-15.30
Telefony do konsultantów:
(63) 240 85 35, (63) 249 31 02
Lokalny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Lesznie
64-100 Leszno, pl. Tadeusza Kościuszki 4b
Godziny pracy: pon. 8.00-18.00, wt.-pt. 7.00-15.00
Telefony do konsultantów:
(65) 529 68 06, (65) 525 69 66
Lokalny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Pile
64-920 Piła, ul. Grunwaldzka 2
Godziny pracy: pon. 7.00-17.00, wt.-pt. 7.00-15.00
Telefony do konsultantów:
(61) 650 62 33, (61) 650 62 35
Lokalny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Nowym Tomyślu
64-300 Nowy Tomyśl, ul. Poznańska 33
Godziny pracy: pon. 7.30-17.30, wt.-pt. 7.30-15.30
Telefony do konsultantów:
(61) 650 63 71, (61) 650 63 72
